SOM-interventies uitgelicht: Mediation

In een gebiedsproces liggen twee sleutelpartijen voortdurend met elkaar over hoop: een lokale overheid en een belangenorganisatie van ondernemers. De verstoorde relatie ligt ten dele in eerdere afspraken uit een ander traject, maar gaat grotendeels over procesafspraken die in het gebiedsproces geschonden zijn. De samenwerking verloopt uiterst moeizaam; stilstand dreigt, maar zonder deze twee kunnen de andere zeven partners en de procesbegeleider ook niet verder.

Conflicten komen voor wanneer belangen botsen, iets wat vaak gebeurt in complexe vraagstukken of samenwerkingsverbanden. Gelukkig biedt Strategisch Omgevingsmanagement (SOM) een breed palet aan interventies om conflicten te voorkomen, managen of op te lossen. Eén krachtige interventie in onze toolbox is mediation.

Waar past mediation binnen SOM?
Binnen SOM zijn er verschillende manieren waarop een derde partij het gesprek tussen betrokkenen kan begeleiden. Denk aan onafhankelijk voorzitterschap, procesbegeleiding, informele bemiddeling en – als het echt spannend wordt – mediation. Op dit spectrum is mediation de interventie waarbij het conflict expliciet wordt erkend, de partijen aangeven er zelf lastig uit te komen met elkaar en waarbij het oplossen van het onderlinge conflict centraal staat in plaats van een specifieke (maatschappelijke) opgave waar een partij voor aan de lat staat. Al kan het conflict natuurlijk wel met deze opgave te maken hebben.

Mediation of bemiddeling: wat is het verschil?
Hoewel de termen vaak door elkaar worden gebruikt, zijn er duidelijke verschillen. Bemiddeling is een proces waarbij een neutrale derde partij helpt bij het verbeteren van de communicatie tussen partijen en bij het vinden van een gezamenlijke oplossing. Mediation, daarentegen, is diens formele vorm. Het is wettelijk erkend en er zijn strikte regels en principes zoals vertrouwelijkheid, neutraliteit en onpartijdigheid. Een mediationtraject start altijd met een mediationovereenkomst en eindigt – indien gewenst – met een vaststellingsovereenkomst die juridisch bindend is. De mediator bewaakt het proces, maar bemoeit zich niet met de inhoud: die blijft volledig bij de partijen zelf. Bij gecertifieerde mediators is de kwaliteit van de mediator geborgd doordat ze verbonden zijn aan externe organisaties opgericht voor dit doel, zoals MfN of IMI, en bestaan er officiële klachtenprocedures. De mediator is niet gebaat bij een specifieke uitkomst en/of een akkoord tussen de partijen en wordt in principe evenredig betaald door de partijen.

Wanneer is mediation de juiste keuze?
Mediation komt vooral van pas als:

• De spanning tussen partijen erg hoog is
• Het vertrouwen laag is
• Er een impasse is en alternatieven (zoals juridische procedures) onaantrekkelijk zijn
• Er een sterke behoefte is om afspraken formeel vast te leggen
• Alle partijen het commitment hebben om er met elkaar uit te willen komen

Juist als er binnen een groter (SOM) traject met veel partijen een conflict speelt tussen een beperkt aantal deelnemers, kan een aparte mediation uitkomst bieden. De procesbegeleider kan mediation voorstellen door een externe mediator die nog niet betrokken is geweest in het proces.

Mediation als onderdeel van het SOM-instrumentarium
Mediation is geen wondermiddel, maar wel een praktische interventie binnen het SOM-instrumentarium. In veel SOM-trajecten worden mediationtechnieken overigens al toegepast, zonder het label ‘mediation’ te hebben. En dat is maar goed ook, want voor partijen kan de term ook (te) zwaar en formeel overkomen. Maar als het ècht spannend wordt, biedt mediation een veilig, gestructureerd en juridisch geborgd kader waarin partijen relaties kunnen herstellen, hun behoeften kunnen delen en samen tot oplossingen kunnen komen.