Op zoek naar een locatie voor nieuwe kerncentrales: zo doen we dat zorgvuldig

De Rijksoverheid wil nieuwe kerncentrales bouwen in Nederland. Maar op welke plek komen die – ofwel, hoe bepaal je de meest geschikte locatie? En wat kun je doen om de belangen van de omgeving zorgvuldig mee te wegen in die keuze? Onze adviseurs begeleidden het ministerie van Klimaat en Groene Groei bij dat vraagstuk. ‘Zo’n project kan een vliegwiel zijn om ook andere problemen op te lossen.’

Kernenergie: het was jaren taboe in Nederland, maar dat is veranderd. Met de energietransitie wil ons land overgaan naar duurzamere vormen van energie, ook om meer onafhankelijk te worden van andere landen. Volgens de Rijksoverheid kan kernenergie daar een rol in spelen.

‘Het kabinet-Rutte IV wilde twee nieuwe kerncentrales bouwen, het kabinet-Schoof ging nog een paar stappen verder met plannen voor vier centrales’, vertelt SOM-adviseur Mart Scheepers van WesselinkVanZijst. ‘Toen die plannen concreter werden, werden we bij WesselinkVanZijst gevraagd om mee te kijken naar een participatieplan voor de nieuwbouw van de eerste twee centrales.’

Bij een complex project als een kerncentrale komt natuurlijk veel kijken. Om je een idee te geven: de nieuwe centrales – zogenaamde Generatie-III-reactoren – moeten per stuk zo’n 2 à 3 keer zoveel energie opleveren als de bestaande kerncentrale in Borssele. ‘Zoiets hebben we in Nederland nog nooit eerder gebouwd’, zegt Mart, ‘Het vraagt dus veel: van de mensen die hieraan werken, maar ook van de omgeving. Want zo’n nieuwe centrale heeft ontzettend veel impact. Vooral in de bouwfase.’

Tienduizend man
De bouw van een kerncentrale duurt ongeveer tien jaar, legt de adviseur uit. ‘In die periode werken naar schatting tienduizend mensen aan de centrale. Dat betekent potentieel veel verkeersoverlast, geluiden en drukte in de omgeving. Ga maar na: een gemeente als Borssele – een van de potentiële locaties – heeft in totaal minder dan 25 duizend inwoners. En dat is de hele gemeente, in het dorp Borssele zelf wonen minder dan tweeduizend mensen. Daar zouden er dus vijf keer zoveel bij komen.’

Daarnaast spelen fundamentele vraagstukken en keuzes mee. Niet iedereen is voorstander van kernenergie. Wat doe je met het afval en hoe zit het met de veiligheid? Veel onderzoeken laten zien dat kerncentrales tegenwoordig niet onveiliger zijn dan andere vormen van energie, zegt Mart. ‘En gelukkig gaat het niet vaak mis, maar áls dat gebeurt, kunnen de gevolgen gigantisch zijn – dan denken mensen toch aan Fukushima en Tsjernobyl.’

Genoeg om rekening mee te houden dus. Het ministerie van Klimaat en Groene Groei vroeg WesselinkVanZijst om advies over het participatieplan dat ze had geschreven. ‘We constateerden dat het plan nog niet compleet was, en dat het niveau van stakeholderbetrokkenheid in onze visie niet paste bij de impact op de regio. Daarop werden we gevraagd het plan verder af te maken en uit te voeren.’

Verschillende rollen
In het traject dat volgde, hadden Mart en zijn collega’s gaandeweg verschillende rollen. ‘We adviseerden het Rijk over de inrichting van participatie. Daarnaast waren we procesbegeleider tussen de verschillende overheden om tot samenwerkingsafspraken te komen. Vervolgens hielpen we de SOM-methodiek verankeren in de beleidsafdeling Kernenergie. En toen er in een regio acuut iemand nodig was, namen we tijdelijk de rol van strategisch omgevingsmanager op ons.’

Juist deze combinatie van rollen en expertises is kenmerkend voor WesselinkVanZijst, zegt Mart. ‘Daar zijn we goed in en zo hebben we de meeste meerwaarde voor opdrachtgevers. In een proces denken wij altijd één stap verder door: wat betekent een bepaald besluit nu eigenlijk? En voor wie? Met welk doel maak je een bepaalde keuze en bereik je dat doel zo inderdaad? Logische vragen, zeker bij complexe en gevoelige trajecten. Toch gebeurt het lang niet altijd.’

Wanneer je in een project verschillende rollen op je neemt, is cruciaal om daarin zorgvuldig te zijn. ‘Dat waarborgen we door goede afspraken met de opdrachtgever en door ervoor te zorgen dat alle partijen aan tafel vertrouwen in ons hebben als procesbegeleider’, zegt Mart.

Zorgvuldig proces
In dit participatietraject was een centrale vraag hoe je samen tot een zo goed mogelijk geïnformeerd locatiebesluit komt. Met andere woorden: hoe krijgt de minister alle informatie die ze nodig heeft om een weloverwogen keuze te maken?

Het doel van participatie is niet om iedereen voor kernenergie te winnen, benadrukt Mart. ‘Wie principieel tegen is, blijft dat vaak ook. En dat is prima. Waar het om gaat, is dat je een zorgvuldig proces doorloopt. Alle belangen moeten op tafel komen, zodat niemand achteraf kan zeggen: mijn belangen zijn niet meegewogen in de keuze. Of: jullie zijn vergeten deze potentiële effecten te onderzoeken.’

Draagvlak voor het proces dus – daar draait het om. ‘Dat creëren we door gesprekken aan te gaan met overheden, bedrijven in het gebied en inwoners. Maar ook door rondetafelsessies te organiseren, waar maatschappelijke organisaties uit het gebied in gesprek gaan – met het ministerie en met elkaar – over de mogelijke gevolgen en kansen van de komst van kerncentrales.’

Bestaande issues oplossen
Terwijl ze spraken met de betrokken partijen en alle belangen in kaart brachten, gingen Mart en zijn collega’s expliciet op zoek naar kansen en mogelijkheden in de regio. ‘Zo’n groot project als een kerncentrale kan een vliegwiel zijn om ook bestaande problemen op te lossen.’

In sommige regio’s zijn nu bijvoorbeeld te weinig huisartsen of sportvelden. Of de regio is moeilijk bereikbaar. ‘Als er tijdelijk tienduizend inwoners bij komen, is dat een goed argument om de infrastructuur te verbeteren of voorzieningen meer op peil te brengen. Daar heeft de regio ook wat aan. De bedoeling is nu dat de betrokken overheden van de locatie die is gekozen samen een zogenaamd Rijk-Regiopakket op stellen, waarin ze afspraken maken op allerlei terreinen.’

Slimmer participeren
Gaandeweg deed Mart nog een ander inzicht op: ook aan participatie zitten grenzen. ‘Tegenwoordig wordt er steeds meer van inwoners en belangengroepen gevraagd. Neem een gemeente als Borssele: daar spelen op dit moment maar liefst acht Rijksprojecten, plus allerlei lokale trajecten. In Groningen en op de Maasvlakte is dat niet anders.’

Gevolg: mensen worden overvraagd. ‘Ook al willen ze wel, ze hebben simpelweg niet de tijd om naar wéér een bijeenkomst te gaan. In mijn werk heb ik altijd gepleit voor meer betrokkenheid van stakeholders. Maar we moeten als professionals echt nadenken over hoe we dat in de toekomst slimmer organiseren. Daar hoort bij dat initiatiefnemers participatie meer samen gaan doen.’

Waar de nieuwe kerncentrales uiteindelijk komen? Dat blijft nog even de vraag. De onderzoeken, en daarmee ook gesprekken met stakeholders, lopen nog. ‘We hebben dit najaar een nieuwe participatiestrategie opgeleverd, waarmee het ministerie nu zelf verder kan’, zegt Mart.

‘Het blijft spannend, want in de regio’s spelen veel belangen. Daarom is het nu zaak om alle informatie op tafel te krijgen, en dan is het aan de minister: die kiest uiteindelijk waar de nieuwe centrales komen.’