Het theater als de plek voor dialoog
06 juni 2023
Ons vakgebied gaat over het voeren van goede gesprekken. Dat lijkt vaak onmogelijk als de spanning torenhoog is en er een emmer vol ellende uit het verleden staat. Hoe kunnen we dan nog een goede dialoog voeren? Theatermakers bieden volop inspiratie…
Theaters zijn natuurlijk altijd al plekken geweest waar grote vraagstukken centraal staan. Maar maatschappelijke dialoog is nog wat anders dan een goed gesprek tussen belanghebbenden die recht tegenover elkaar staan. Dat lukt niet op straat, niet in aandeelhoudervergaderingen en veelal ook niet op inloopavonden.
Asiel
Theatermaker Ilay den Boer bracht tijd door als vrijwilliger in een AZC, als beslisambtenaar bij de IND en bij de rechtbank Amsterdam om vanuit verschillende kanten de asielproblematiek in te duiken. Hij maakte Salomon’s Oordeel, meer een theaterdialoog dan een voorstelling. Naast Ilay zelf staan Hassan, vluchteling uit Gaza en Peter, Ilay’s mentor bij de IND op het toneel. Als bezoeker ben je geen toeschouwer maar deelnemer aan het gesprek. Dat kan in de variant “op locatie” (in mijn geval een kerk in Scheveningen), maar Salomon’s Oordeel is ook opgevoerd in de huiskamers van PVV-stemmers en uitgeprocedeerde asielzoekers.
Toeslagenschandaal
In Verloren Onschuld van het Rotterdams Wijktheater staan de verhalen van slachtoffers van de Toeslagenschandaal centraal. Een groot aantal gedupeerden werkt eraan mee in de stad die veruit de meeste slachtoffers kent: ruim 9.000. Maar ook ambtenaren van het Ministerie van Financiën zijn betrokken, als publiek en toehoorder in het kader van het hersteltraject dat gaande is.
Tata
Verloren Onschuld heb ik in mijn thuisstad helaas gemist, maar in het Hoogovensmuseum in Velsen-Noord bezocht ik met een collega Onder de Rook van Hoogovens, een “onstuimig familiedrama” van theatergroep De Vlammende Eend en Christine Otten. Het stuk gaat uiteraard over Tata Steel, het gezondheidsdrama, de vervuiling, maar ook de schoonheid, broederschap en identiteit van de arbeiders die zelf de omwonenden zijn. Rondom de uitvoeringen is er een cartoontentoonstelling van studenten over de fabriek en kunnen bezoekers hun eigen verhalen over Tata laten optekenen.
In 2015 zag ik van Nuyens het stuk Hulp over ontwikkelingssamenwerking. Dat was nog echt “klassiek” maatschappelijk geëngageerd theater waarin je als toeschouwer wordt meegenomen in een exposé over de voors en tegens van hulp aan arme mensen ver weg. Interessant maar theatraal ook ver weg. Uiteindelijk is Onder de Rook toch vooral een familiedrama tegen het decor van het debat over Tata. Ik vermoed dat dit anders zal zijn in het stuk dat Anouk Nuyens met Rebekka de Wit nog moeten gaan opvoeren (2024) na anderhalf jaar onderzoek over Tata Steel. Drie maanden terug gaven ze al een voorproefje met het stuk TATA voor een delegatie van het bedrijf, activisten van Extinction Rebellion en omwonenden.
Klimaat
Heel anders is De Zaak Shell die Nuyens en De Wit in 2020/21 maakten over het klimaatdebat in het algemeen, en over de rechtszaak tegen Shell in het bijzonder. Waar je ook staat, het stuk komt heel dichtbij. De makers bezochten aandeelhoudersvergaderingen, ploegden Shell speeches en interviews door en verloren zich in beleidsnotities van overheden… om uiteindelijk een stuk te maken waarin ook het perspectief van Shell volledig tot zijn recht komt via een knetterende monoloog van de president-directeur. Zoals de website het mooi omschrijft: “Vakkundig blijft de regie weg bij het oordeel over afzonderlijke personages. De toeschouwer kan hierbij innerlijk verstrikt raken in de fluïde rol als toehoorder, scheidsrechter en medestander.” Het stuk won een serie aan prijzen en is inmiddels verfilmd.
Windmolens
Dat het niet allemaal drama hoeft te zijn bewijst mogelijk de komedie WIND van Toneelgroep Jan Vos, “een onstuimige komedie over de energietransitie” die vanaf 17 juni tot midden augustus speelt in Haarzuilens (Utrecht), Eelde (Drenthe) en Ambt Delden (Overijssel). Elke zaterdag is er voorafgaand aan de voorstelling een talkshow over klimaatverandering en de energietransitie.
Onderhandelingsexpert William Ury heeft het vaak over de Third Side, de nut en noodzaak om partijen om die om conflict heen staan te betrekken in het voeren van dialoog. De Third Side hoeft geen partij te zijn; ook kunst kan het mogelijk maken dat mensen toch in gesprek kunnen met elkaar. Theater lijkt een kunstvorm die daarvoor bijzonder geschikt is. Dat moet mensen met ingewikkelde titels als procesbegeleider, omgevingsmanager of gebiedsregisseur bij spannende onderwerpen te denken geven: i.p.v. “welke zaal ga ik boeken” kan een betere vraag zijn: “welke theatermaker ga ik bellen?”.
Auteur: Stefan Szepesi
Theaters zijn natuurlijk altijd al plekken geweest waar grote vraagstukken centraal staan. Maar maatschappelijke dialoog is nog wat anders dan een goed gesprek tussen belanghebbenden die recht tegenover elkaar staan. Dat lukt niet op straat, niet in aandeelhoudervergaderingen en veelal ook niet op inloopavonden.
Asiel
Theatermaker Ilay den Boer bracht tijd door als vrijwilliger in een AZC, als beslisambtenaar bij de IND en bij de rechtbank Amsterdam om vanuit verschillende kanten de asielproblematiek in te duiken. Hij maakte Salomon’s Oordeel, meer een theaterdialoog dan een voorstelling. Naast Ilay zelf staan Hassan, vluchteling uit Gaza en Peter, Ilay’s mentor bij de IND op het toneel. Als bezoeker ben je geen toeschouwer maar deelnemer aan het gesprek. Dat kan in de variant “op locatie” (in mijn geval een kerk in Scheveningen), maar Salomon’s Oordeel is ook opgevoerd in de huiskamers van PVV-stemmers en uitgeprocedeerde asielzoekers.
Toeslagenschandaal
In Verloren Onschuld van het Rotterdams Wijktheater staan de verhalen van slachtoffers van de Toeslagenschandaal centraal. Een groot aantal gedupeerden werkt eraan mee in de stad die veruit de meeste slachtoffers kent: ruim 9.000. Maar ook ambtenaren van het Ministerie van Financiën zijn betrokken, als publiek en toehoorder in het kader van het hersteltraject dat gaande is.
Tata
Verloren Onschuld heb ik in mijn thuisstad helaas gemist, maar in het Hoogovensmuseum in Velsen-Noord bezocht ik met een collega Onder de Rook van Hoogovens, een “onstuimig familiedrama” van theatergroep De Vlammende Eend en Christine Otten. Het stuk gaat uiteraard over Tata Steel, het gezondheidsdrama, de vervuiling, maar ook de schoonheid, broederschap en identiteit van de arbeiders die zelf de omwonenden zijn. Rondom de uitvoeringen is er een cartoontentoonstelling van studenten over de fabriek en kunnen bezoekers hun eigen verhalen over Tata laten optekenen.
In 2015 zag ik van Nuyens het stuk Hulp over ontwikkelingssamenwerking. Dat was nog echt “klassiek” maatschappelijk geëngageerd theater waarin je als toeschouwer wordt meegenomen in een exposé over de voors en tegens van hulp aan arme mensen ver weg. Interessant maar theatraal ook ver weg. Uiteindelijk is Onder de Rook toch vooral een familiedrama tegen het decor van het debat over Tata. Ik vermoed dat dit anders zal zijn in het stuk dat Anouk Nuyens met Rebekka de Wit nog moeten gaan opvoeren (2024) na anderhalf jaar onderzoek over Tata Steel. Drie maanden terug gaven ze al een voorproefje met het stuk TATA voor een delegatie van het bedrijf, activisten van Extinction Rebellion en omwonenden.
Klimaat
Heel anders is De Zaak Shell die Nuyens en De Wit in 2020/21 maakten over het klimaatdebat in het algemeen, en over de rechtszaak tegen Shell in het bijzonder. Waar je ook staat, het stuk komt heel dichtbij. De makers bezochten aandeelhoudersvergaderingen, ploegden Shell speeches en interviews door en verloren zich in beleidsnotities van overheden… om uiteindelijk een stuk te maken waarin ook het perspectief van Shell volledig tot zijn recht komt via een knetterende monoloog van de president-directeur. Zoals de website het mooi omschrijft: “Vakkundig blijft de regie weg bij het oordeel over afzonderlijke personages. De toeschouwer kan hierbij innerlijk verstrikt raken in de fluïde rol als toehoorder, scheidsrechter en medestander.” Het stuk won een serie aan prijzen en is inmiddels verfilmd.
Windmolens
Dat het niet allemaal drama hoeft te zijn bewijst mogelijk de komedie WIND van Toneelgroep Jan Vos, “een onstuimige komedie over de energietransitie” die vanaf 17 juni tot midden augustus speelt in Haarzuilens (Utrecht), Eelde (Drenthe) en Ambt Delden (Overijssel). Elke zaterdag is er voorafgaand aan de voorstelling een talkshow over klimaatverandering en de energietransitie.
Onderhandelingsexpert William Ury heeft het vaak over de Third Side, de nut en noodzaak om partijen om die om conflict heen staan te betrekken in het voeren van dialoog. De Third Side hoeft geen partij te zijn; ook kunst kan het mogelijk maken dat mensen toch in gesprek kunnen met elkaar. Theater lijkt een kunstvorm die daarvoor bijzonder geschikt is. Dat moet mensen met ingewikkelde titels als procesbegeleider, omgevingsmanager of gebiedsregisseur bij spannende onderwerpen te denken geven: i.p.v. “welke zaal ga ik boeken” kan een betere vraag zijn: “welke theatermaker ga ik bellen?”.
Auteur: Stefan Szepesi