Blog: Wat omgevingsprofessionals van het coronavirus kunnen leren
16 maart 2020
Nederland is in de ban van het coronavirus dat ons via een lastig traceerbare weg vanuit China, Italië en nog onbekende plekken bereikt. De regering komt in crisisberaad bij elkaar, artsen draaien overuren en zorginstellingen proberen zich zo goed als mogelijk
te organiseren. Iedere dag verschijnen de virologen in het nieuws en in talkshows om informatie te verschaffen. Er zijn nog veel vragen te beantwoorden. Wat gaat dit nieuwe virus voor mensen betekenen? Hoe lang wordt het openbare leven hier stilgelegd? Wordt het nog erger in het najaar van 2020? Kamerleden pleiten al voor een dagelijks corona-journaal om het nepnieuws te pareren. De pandemedia is in ieder geval uitgebroken.
In het SOM-vakgebied richten we ons op het professioneel en zorgvuldig omgaan met alle belangen die bij een opgave of een verandering geraakt worden. Vanuit dat perspectief is er een aantal interessante lessen te trekken uit de aanpak en ontwikkeling van het coronavirus. Het naar buiten brengen van nieuws over corona levert allerlei reacties op. Bijvoorbeeld bezorgde bewoners uit een wijk waar een besmet persoon in huisquarantaine is geplaatst, verontruste ziekenhuizen en scholen die steun zoeken voor het bepalen van beleid en boze bedrijven die hun producten niet meer op tijd geleverd kunnen krijgen.
Deze reacties zijn direct verbonden aan onderliggende belangen en dat is herkenbaar in ons werk. Of het nu gaat over nieuwe regels voor het zorgaanbod van je ouders, de komst van een chemische fabriek in je wijk of een reorganisatie van je werkgever. Het zijn veranderingen dichtbij die allerlei emoties oproepen. Hoogleraar Sociale Psychologie Postmes spreekt daarover in de Volkskrant van 29 februari: hoe dichterbij het gevaar, hoe directer de angst.
Elementaire belangen
In het geval van het coronavirus krijgen mensen met iets te maken waarvan ze de impact eigenlijk niet kunnen overzien. Dat maakt het lastig om je hier een beeld bij te vormen. ‘Het virus is ongrijpbaar en niet traceerbaar voor onze zintuigen’ aldus Postmes in de Volkskrant. ‘Het is een angst voor wat er in de toekomst kan gebeuren. Omdat dat hypothetisch is, is alles mogelijk en daardoor kunnen mensen er lastig mee omgaan’.
Naarmate het beeld ontstaat dat de gezondheid van onszelf, onze ouders en onze kinderen in het geval van corona bedreigd wordt, nemen emoties gauw toe. Gezondheid en veiligheid van onze naasten zijn immers elementaire belangen, laag in de piramide van Maslov. Hetzelfde zien we gebeuren als de toekomst van een bedrijf in gevaar komt omdat producten uit China niet geleverd worden. Als elementaire belangen in gevaar komen, komen mensen in beweging om te beschermen wat voor hen van waarde is.
Omgaan met angst
In de Volkskrant noemt professor Jeffrey Beekman, hoofd van de afdeling psychiatrie in het Amsterdam UMC, de huidige situatie met corona, een preventievraagstuk. Mensen verschillen enorm in preventief handelen. Naarmate een gevaar reëler is (en de dreiging concreter), is de drang tot handelen des te sterker.
Als zulk nieuws naar buiten komt, levert dat automatisch spanning en stress op voor de ontvangers. Terecht of onterecht. Er zijn allerlei manieren om met stress of problemenom te gaan, ook wel coping-mechanismen genoemd. (zie bijvoorbeeld de stress-coping theorie van Lazarus en Folkman). De ene persoon gaat actief aan de slag om kennis te verzamelen en protest aan te tekenen, een ander zoekt zielsverwanten op en weer een ander wil er niets van weten. In zijn algemeenheid geldt: Naarmate een gevaar reëler is voor mensen, zullen zij eerder gaan handelen.
Er ontbreekt kennis over het virus (betrouwbare feiten) en we hebben er geen ervaring mee. Daar moet iets mee gebeuren, want dat maakt de situatie kwetsbaar. Postmes zegt daarover: ‘hoe bekender we met een dreiging zijn, hoe rationeler we met angsten omgaan.’ Ergens bekend mee zijn, maakt mensen weerbaarder voor (onzin)verhalen. In een situatie met veel onduidelijkheden is er een groot gevaar dat mensen vatbaar zijn voor doemscenario’s. De situatie is licht ontvlambaar, want er kunnen zomaar verhalen of geruchten rondgaan die de ontwikkelde angstbeelden bevestigen. Deze kunnen hardnekkig aanwezig blijven, zeker als daar niet adequaat op wordt gereageerd.
Maar was het maar zo simpel dat we gewoon met betrouwbare informatie konden strooien om onzinverhalen te lijf te gaan. Helaas werkt dat vaak maar ten dele. Kennis maakt weliswaar weerbaarder, maar als emoties de overhand hebben is het de vraag of meer kennis verspreiden op dat moment de goede strategie is. Vaak geziene reflex van een partij die met een spannende boodschap naar buiten gaat, is om in een overtuigingsmodus te schieten. Vanuit de goede intenties worden direct betrokkenen met kennis overladen. Vanuit de gedachte dat als mensen de aangeleverde informatie niet begrijpen het een oplossing is om hen het nog een keer uit te leggen. Helaas werkt overtuigen van het eigen gelijk lang niet altijd als angst, verslagenheid en boosheid een rol spelen. Het is dan de vraag wat er nodig is om het kennisniveau te verhogen en tegelijkertijd te werken aan geloofwaardigheid van de afzender.
In contact
In ons vakgebied hebben we ook te maken met verschillende emoties van belanghebbenden en kunnen we een aantal vergelijkingen trekken met de uitbraak van het coronavirus. De emoties van belanghebbenden leveren namelijk een schat aan informatie op over perspectieven van anderen en zijn heel bruikbaar voor de vervolgaanpak (van een project of vraagstuk). Welke feiten noemen ze, wanneer begint hun verhaal, wat laten ze weg, bij welke deel wordt spanning zichtbaar etc. Dat zijn dan twee vliegen in één klap, want door het perspectief van iemand echt te onderzoeken ontstaat ruimte om dat verhaal aan te vullen. Dan helpt het om goed voorbereid aan tafel te zitten. Van de personen of organisaties die het hardst geraakt kunnen worden, valt de stevigste reactie te verwachten. Door deze tijdig in beeld te hebben, kan je al inspelen op wat bijna zeker komen gaat.
Als je met een spannend initiatief naar buiten gaat, kunnen mensen dit ervaren als een crisis. Dan is het heel belangrijk om direct in contact te zijn met de mensen of organisaties waar het over gaat. Bied mensen een uitlaatklep en vang alle vragen op die er zijn. Laat zien dat je iets doet met wat je verteld wordt. Breng hen bijvoorbeeld in contact met geloofwaardige experts of ervaringsdeskundigen. Daar ligt het begin van vertrouwen en de sleutel tot een vervolg waarin je constructief aan het werk kan gaan met alle zorgen die er zijn, om zo gezamenlijk oplossingen te bedenken.
Auteur: Thijs Kraassenberg
te organiseren. Iedere dag verschijnen de virologen in het nieuws en in talkshows om informatie te verschaffen. Er zijn nog veel vragen te beantwoorden. Wat gaat dit nieuwe virus voor mensen betekenen? Hoe lang wordt het openbare leven hier stilgelegd? Wordt het nog erger in het najaar van 2020? Kamerleden pleiten al voor een dagelijks corona-journaal om het nepnieuws te pareren. De pandemedia is in ieder geval uitgebroken.
In het SOM-vakgebied richten we ons op het professioneel en zorgvuldig omgaan met alle belangen die bij een opgave of een verandering geraakt worden. Vanuit dat perspectief is er een aantal interessante lessen te trekken uit de aanpak en ontwikkeling van het coronavirus. Het naar buiten brengen van nieuws over corona levert allerlei reacties op. Bijvoorbeeld bezorgde bewoners uit een wijk waar een besmet persoon in huisquarantaine is geplaatst, verontruste ziekenhuizen en scholen die steun zoeken voor het bepalen van beleid en boze bedrijven die hun producten niet meer op tijd geleverd kunnen krijgen.
Deze reacties zijn direct verbonden aan onderliggende belangen en dat is herkenbaar in ons werk. Of het nu gaat over nieuwe regels voor het zorgaanbod van je ouders, de komst van een chemische fabriek in je wijk of een reorganisatie van je werkgever. Het zijn veranderingen dichtbij die allerlei emoties oproepen. Hoogleraar Sociale Psychologie Postmes spreekt daarover in de Volkskrant van 29 februari: hoe dichterbij het gevaar, hoe directer de angst.
Elementaire belangen
In het geval van het coronavirus krijgen mensen met iets te maken waarvan ze de impact eigenlijk niet kunnen overzien. Dat maakt het lastig om je hier een beeld bij te vormen. ‘Het virus is ongrijpbaar en niet traceerbaar voor onze zintuigen’ aldus Postmes in de Volkskrant. ‘Het is een angst voor wat er in de toekomst kan gebeuren. Omdat dat hypothetisch is, is alles mogelijk en daardoor kunnen mensen er lastig mee omgaan’.
Naarmate het beeld ontstaat dat de gezondheid van onszelf, onze ouders en onze kinderen in het geval van corona bedreigd wordt, nemen emoties gauw toe. Gezondheid en veiligheid van onze naasten zijn immers elementaire belangen, laag in de piramide van Maslov. Hetzelfde zien we gebeuren als de toekomst van een bedrijf in gevaar komt omdat producten uit China niet geleverd worden. Als elementaire belangen in gevaar komen, komen mensen in beweging om te beschermen wat voor hen van waarde is.
Omgaan met angst
In de Volkskrant noemt professor Jeffrey Beekman, hoofd van de afdeling psychiatrie in het Amsterdam UMC, de huidige situatie met corona, een preventievraagstuk. Mensen verschillen enorm in preventief handelen. Naarmate een gevaar reëler is (en de dreiging concreter), is de drang tot handelen des te sterker.
Als zulk nieuws naar buiten komt, levert dat automatisch spanning en stress op voor de ontvangers. Terecht of onterecht. Er zijn allerlei manieren om met stress of problemenom te gaan, ook wel coping-mechanismen genoemd. (zie bijvoorbeeld de stress-coping theorie van Lazarus en Folkman). De ene persoon gaat actief aan de slag om kennis te verzamelen en protest aan te tekenen, een ander zoekt zielsverwanten op en weer een ander wil er niets van weten. In zijn algemeenheid geldt: Naarmate een gevaar reëler is voor mensen, zullen zij eerder gaan handelen.
Er ontbreekt kennis over het virus (betrouwbare feiten) en we hebben er geen ervaring mee. Daar moet iets mee gebeuren, want dat maakt de situatie kwetsbaar. Postmes zegt daarover: ‘hoe bekender we met een dreiging zijn, hoe rationeler we met angsten omgaan.’ Ergens bekend mee zijn, maakt mensen weerbaarder voor (onzin)verhalen. In een situatie met veel onduidelijkheden is er een groot gevaar dat mensen vatbaar zijn voor doemscenario’s. De situatie is licht ontvlambaar, want er kunnen zomaar verhalen of geruchten rondgaan die de ontwikkelde angstbeelden bevestigen. Deze kunnen hardnekkig aanwezig blijven, zeker als daar niet adequaat op wordt gereageerd.
Maar was het maar zo simpel dat we gewoon met betrouwbare informatie konden strooien om onzinverhalen te lijf te gaan. Helaas werkt dat vaak maar ten dele. Kennis maakt weliswaar weerbaarder, maar als emoties de overhand hebben is het de vraag of meer kennis verspreiden op dat moment de goede strategie is. Vaak geziene reflex van een partij die met een spannende boodschap naar buiten gaat, is om in een overtuigingsmodus te schieten. Vanuit de goede intenties worden direct betrokkenen met kennis overladen. Vanuit de gedachte dat als mensen de aangeleverde informatie niet begrijpen het een oplossing is om hen het nog een keer uit te leggen. Helaas werkt overtuigen van het eigen gelijk lang niet altijd als angst, verslagenheid en boosheid een rol spelen. Het is dan de vraag wat er nodig is om het kennisniveau te verhogen en tegelijkertijd te werken aan geloofwaardigheid van de afzender.
In contact
In ons vakgebied hebben we ook te maken met verschillende emoties van belanghebbenden en kunnen we een aantal vergelijkingen trekken met de uitbraak van het coronavirus. De emoties van belanghebbenden leveren namelijk een schat aan informatie op over perspectieven van anderen en zijn heel bruikbaar voor de vervolgaanpak (van een project of vraagstuk). Welke feiten noemen ze, wanneer begint hun verhaal, wat laten ze weg, bij welke deel wordt spanning zichtbaar etc. Dat zijn dan twee vliegen in één klap, want door het perspectief van iemand echt te onderzoeken ontstaat ruimte om dat verhaal aan te vullen. Dan helpt het om goed voorbereid aan tafel te zitten. Van de personen of organisaties die het hardst geraakt kunnen worden, valt de stevigste reactie te verwachten. Door deze tijdig in beeld te hebben, kan je al inspelen op wat bijna zeker komen gaat.
Als je met een spannend initiatief naar buiten gaat, kunnen mensen dit ervaren als een crisis. Dan is het heel belangrijk om direct in contact te zijn met de mensen of organisaties waar het over gaat. Bied mensen een uitlaatklep en vang alle vragen op die er zijn. Laat zien dat je iets doet met wat je verteld wordt. Breng hen bijvoorbeeld in contact met geloofwaardige experts of ervaringsdeskundigen. Daar ligt het begin van vertrouwen en de sleutel tot een vervolg waarin je constructief aan het werk kan gaan met alle zorgen die er zijn, om zo gezamenlijk oplossingen te bedenken.
Auteur: Thijs Kraassenberg