Blog: Het belang van rolbewustzijn in dansen en in samenwerken

De overheid begeeft zich in een continue dans met burgers en bedrijven. Daarbij is het niet altijd duidelijk voor de dansers wie welke rol heeft: Wie kiest de muziek; wie kan wie ten dans vragen; wie vraagt de ander ten dans en wie staat in de positie om de dans aan te nemen dan wel te weigeren; en wie neemt ten slotte de leiding tijdens het dansen?

Traditioneel gezien staan de rollen en regels in het dansen redelijk vast. Dansers zouden hun eigen basispas moeten kennen en een idee moeten hebben van wat de ander van hen verwacht, ook als ze nooit eerder met elkaar gedanst hebben. Toch kan het ook anders lopen. Soms komt het initiatief om te dansen uit een onverwachte hoek en regelmatig volgt of leidt een danspartner niet helemaal zoals je zou willen.

Die onduidelijkheid over de rollen op de dansvloer kan voor dansers onveilig voelen. Erger is het nog als je er tijdens de dans achter komt dat jij en je danspartner een verschillend idee hadden over ieders rol. Miscommunicatie leidt dan tot bezeerde tenen of ongemakkelijke struikelpartijen. Dat is niet goed voor de sfeer tussen de danspartners en is bovendien een gênante vertoning voor het publiek.

Daar staat tegenover dat als dansers hun rol goed verstaan en op elkaar afgestemd zijn de dans een schitterend spektakel kan worden en een lust voor het oog van de aanschouwende partijen.

In de samenwerking tussen overheid en actoren in de samenleving is dat niet anders. Traditionele rolverdelingen verschuiven omdat complexe vraagstukken zich steeds minder top-down laten oplossen. In plaats daarvan gebeurt het vaker dat een netwerk van betrokken actoren zich gezamenlijk over een vraagstuk ontfermt. Gemeentes, provincies, en andere overheidsorganisaties werken samen met maatschappelijke organisaties, verenigingen, bedrijven en belangengroepen. Elk zijn ze vanuit een eigen rol betrokken en kunnen ze op hun eigen manier een bijdrage leveren, maar gedurende het proces kan die rol ook veranderen. Want terwijl een partij het ene moment een faciliterende rol heeft, kan deze op een volgend moment als expert aan tafel zitten. Op andere momenten kan dezelfde partij als belanghebbende aanschuiven. Nog verder in het proces moet deze actor wellicht afspraken handhaven óf is zij juist in haar handelen onderhevig aan controle en toezicht van een partij waar ze eerder in een gelijkwaardige rol mee aan tafel zat.

De verschuiving en meervoudigheid van rollen biedt kansen, maar levert ook risico’s op. Mensen kunnen zich gaan identificeren met hun rol, kunnen rollen door elkaar gaan halen, en wanneer ze eenmaal meer invloed gekregen hebben aan tafel kan het lastig zijn om daar in een later stadium weer afstand van te moeten doen. Al met al kunnen wisselingen in rollen schizofreen voelen en het ego aantasten. Ook naar de achterban kan dat verwarring opleveren, want waar ligt de loyaliteit nu precies? Als partijen niet goed meer weten wat ze van elkaar kunnen verwachten kan dat, net als bij dansen, resulteren in onveilige situaties, miscommunicatie en frustraties. Ofwel, zere tenen en struikelpartijen.

Kortom, wat de rolverdeling ook is, het is belangrijk die keuze bewust te maken en stil te staan bij de betekenis ervan. De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) biedt een hulpmiddel in de vorm van het sturingskwadrant. Het kwadrant helpt met name overheidsfunctionarissen om te reflecteren op hoe zij hun rol zien ten opzichte van actoren in de samenleving.