Artikel: 5 succescriteria voor draagvlak onder de windmolen

In 2023 moet 16% van de Nederlandse energievoorziening uit duurzame bronnen komen. Dat is de uitkomst van het zwaarbevochten Hoofdlijnenakkoord, de voorloper van het Nationale Energieakkoord. Windmolens op land zijn een belangrijke troef in het realiseren van deze stevige ambitie. Om 6000 Megawatt te halen, zullen er ruim 1000 molens gebouwd moeten worden, terwijl er de laatste twee jaar praktisch geen molen meer bij kwam.

Grote energieprojecten lijken in de kleine Nederlandse polder vaak controversieel te zijn. De plannen voor CO2-opslag in lege gasvelden of de winning van schaliegas bijvoorbeeld hebben tot scherpe maatschappelijke discussies geleid. De maatschappelijke onrust nam dermate grote vormen aan dat die in het geval van CO2-opslag voorlopig de verdere ontwikkeling in de kiem smoorde. Met schaliegas lijkt zich hetzelfde scenario te ontvouwen nu de klankbordgroep van overheid en maatschappelijke partners uiteen is gevallen.

In een notendop is dit de uitdaging waar ook de ‘wind-op-land’-ambitie zich voor gesteld ziet. Windmolens zijn erg belangrijk in de transitie naar een duurzame energievoorziening. Toch is er vrees voor bijvoorbeeld horizonvervuiling en laagfrequent gezoem van de molenwieken. De voorstanders van de wind-op-land-ambitie doen er goed aan te leren van andere initiatieven en het proces beter in te richten, zodat de plannen niet al bij voorbaat kansloos zijn door oplaaiende maatschappelijke onrust.

Het goede nieuws: het kan ook beter. WesselinkVanZijst heeft 5 criteria geïdentificeerd die cruciaal zijn voor een zorgvuldige en consistente aanpak per windproject. Succescriteria gebaseerd op ervaring met complexe projecten, onder tijdsdruk en met veel stakeholders.

1. Duidelijke regie als voorwaarde voor zorgvuldige aanpak
Het Rijk heeft haar structuurvisie, de provincie heeft haar zoekgebieden en verschillende ontwikkelaars hebben hun interesse in specifieke gebieden al kenbaar gemaakt. Maar wie voert nu eigenlijk de overall regie bij de ontwikkeling van de windparken? En als één partij de regie heeft, wordt die regierol dan ook door andere partijen geaccepteerd? Wie zorgt ervoor dat niet bij elk individueel windprojecten het wiel opnieuw wordt uitgevonden?

Het is van belang om vroegtijdig de belangen (kansen en risico’s) binnen de zoekgebieden in beeld te brengen en om een netwerk van windprojecten te creëren waarbinnen kennis en analyses uitgewisseld kunnen worden. Tevens kan dit netwerk neutrale facilitators en analisten inzetten die een zorgvuldige en consistente aanpak borgen.

2.Concurrerende belangen zijn overal. Deal with it!
De bouw van windmolens op land heeft effecten op de woon- en leefomgeving. Tegenstanders zullen er dus per definitie zijn. Dat is de werkelijkheid en dat is ook niet erg. Het feit dat er concurrerende belangen zijn - zelfs in onze weidse Flevopolders – vraagt wél om een zorgvuldige omgang met deze belangen. Het is daarom cruciaal dat de partijen die een direct belang hebben bij het windpark al tijdens de planvorming betrokken worden bij het project. Nodig ze uit, laat voor- en tegenstanders elkaar ontmoeten en start het gesprek over ieders belang dat achter het ingenomen standpunt schuilt. Het draait hierbij om erkenning van belangen, instemming met de vervolgstappen en het creëren van een gemeenschappelijke taal.

3. Feiten op tafel + creativiteit = passende oplossing
Om oplossingen te vinden, moet je eerst op zoek naar het probleem. Verken de problemen, zorgen en bezwaren in gezamenlijkheid: laagfrequent geluid, horizonvervuiling, effecten op vogels en vleermuizen, alles moet op tafel.

Daarna is het tijd voor het verzamelen van feiten: wat is waar? Hoe zit het elders? Welke zorgen kunnen worden weggenomen en welke (nog) niet? Wees creatief: veldbezoeken hebben de voorkeur boven onderzoeksrapporten en een ervaringsverhaal van een dorpeling of boer wekt meer vertrouwen dan de theorie uit de mond van een professor. Het gezamenlijk op zoek gaan naar feiten zorgt voor gedragen antwoorden. Zo groeit onderling vertrouwen.

4. Voor wat, hoort wat
Maar wat nu als belanghebbenden helemaal geen behoefte hebben om in gesprek te gaan? Tegen is tegen, nietwaar? Om belanghebbenden aan tafel te krijgen, moet duidelijk zijn dat participatie loont. Een open houding en duidelijkheid zijn hierbij cruciale voorwaarden. Definieer intern de onderhandelingsruimte die er is. Welke toezeggingen over locatie, omvang, hoogte, verdienmodel kunnen gemaakt worden zonder dat de grens van de gezonde business case overschreden wordt.

Een nieuw fenomeen uit Amerika kan hierbij behulpzaam zijn. Only if I own (OIIO) – de Amerikaanse variant van het oud-Hollandse ‘voor wat, hoort wat’, probeert voorbij te gaan aan Not In My Backyard en spreekt Nederlanders aan. Niet alleen de lasten, maar ook meeprofiteren van de baten die de molens opleveren. Een investeringsfonds voor de directe leefomgeving bijvoorbeeld of installatie- en onderhoudswerkzaamheden voor het regionale bedrijfsleven.

Is daarmee het effect op vogels, horizonvervuiling, laagfrequent geluid opgelost? De vraag stellen is hem beantwoorden. Creativiteit is nodig. Kennis van buiten naar binnen halen om issues op te lossen.

5. Aan de slag!
Doordat de initiatiefnemer partijen inzicht heeft gegeven in elkaars belangen, zorgen en mogelijke oplossingen, is het project groter geworden. Het gaat namelijk niet meer alleen om de bouw van de windmolen, het gaat erom de windmolen in zijn omgeving te bouwen. Andere zaken zijn een rol gaan spelen en daarmee is de taart vergroot. Wat rest is een verdeling waar de belangrijkste betrokkenen achter staan.

Verdelen betekent onderhandelen. Profiteer van de creatieve oplossingen die er zijn gezocht voor de pijnpunten. Ga op zoek naar een pakket waarmee zoveel mogelijk mensen geholpen zijn. Door de openheid en het gegroeide vertrouwen in het voortraject kunnen eisen en wensen van de verschillende partijen op hun redelijkheid worden beoordeeld. Het aanbod van de één wordt hierdoor echt op waarde geschat door de ander.

Auteurs: Thijs Kraassenberg en Mart Scheepers